PHẬT HỌC » THIỀN HỌC
KHẮC PHỤC TÍNH BỐC ĐỒNG
| Saturday, 26.02.2022, 04:17 PM | (585 Xem)
Trong khoảng thời gian giữa cảm giác muốn làm hay nói điều gì và hành động một cách bốc đồng, bạn có thời gian để đánh giá hệ quả của nó, và chấm dứt việc làm nô lệ cho tập khí xấu.
Giải Thích
Nghiệp chỉ toàn
nói về tính bốc đồng. Nó đề cập đến tính thôi thúc bắt buộc hay xung động tinh
thần, do một vài phiền não thúc đẩy, khiến cho mình giống như một thỏi nam
châm, làm điều gì, nói điều gì, hay suy nghĩ điều gì đó.
Việc tạo tác những
xung động bắt buộc này hình thành xu hướng bắt buộc phải lặp lại hành động qua
thân, khẩu hay ý. Khi hoàn cảnh phát sinh - bên trong như sự phát sinh của phiền
não, hoặc bên ngoài như tình huống mà ta gặp phải, hay với những người mà mình ở
gần - những xu hướng này tạo ra cảm giác muốn lặp lại hành vi ấy. Rồi sau đó,
ta chỉ lặp lại nó một cách cưỡng ép, mà thường không xem xét hậu quả của hành
vi ấy. Hành vi cưỡng bách này cũng tạo ra cảm giác đau khổ hay hạnh phúc bất toại
nguyện. Nghiệp là sự thúc đẩy bắt buộc và cưỡng bách đằng sau hành vi đó.
Đây là điều tạo
ra vấn đề, vì phiền não thúc đẩy những lề thói này:
- Lề thói của hành
vi bốc đồng – như tâm tham ái đối với việc không bỏ sót bất cứ điều gì, nên cứ
xem tin nhắn và Facebook trên điện thoại của mình hoài; hoặc si mê và không
quan tâm đến cảm xúc của người khác, nên cứ gởi tin nhắn ngay tại bàn ăn với
cha mẹ mình; hay sân hận khiến cho mình bóp kèn và cố qua mặt những xe khác,
trong khi bị kẹt xe.
- Lề thói nói năng
bốc đồng - như sự bất mãn, dẫn đến việc phàn nàn; xem trọng bản thân và có thái
độ thù hằn, đưa đến việc chỉ trích và nói năng một cách hung hăng như người hay
bắt nạt kẻ khác; nhút nhát và tự ti, dẫn đến việc nói năng rất mềm mỏng.
- Lề thói suy nghĩ
bốc đồng - như tâm bất an, đưa đến việc lo lắng; si mê về thực tại, hoặc muốn
trốn tránh thực tế, đưa đến việc mơ mộng viễn vông.
Những ví dụ trên
đây đều là những dạng hành vi cưỡng ép tự hủy hoại bản thân, tạo ra đau khổ.
Tuy nhiên, cũng có những hành vi có tính cách xây dựng, nhưng lại làm rối loạn
thần kinh - như chủ nghĩa hoàn hảo, sửa lưng người khác, những người làm việc tốt,
nhưng không thể nói “không”, người nghiện công việc, v.v... Những hành vi này
có thể có cảm xúc tích cực bên trong, giống như muốn giúp đỡ người khác, hoặc
làm điều tốt, nhưng vì cứ bận tâm và thổi phồng cái “tôi” trong thâm tâm
- “tôi” phải tốt, người khác phải cần có “tôi”, “tôi” phải hoàn hảo” - có thể
khiến ta vui vẻ tạm thời, như khi làm điều gì tốt, nhưng niềm vui đó không lâu
dài, đó là một vấn đề. Ví dụ như mình cảm thấy không bao giờ đủ tốt, hay vẫn phải
đi ra ngoài và làm một việc tốt, để chứng minh giá trị của mình.
Trước tiên, cần
phải bình tĩnh và chậm lại. Chỉ có cách như vậy thì mới nhận ra sự khác biệt giữa
khi mình muốn làm hay nói điều gì, và khi mình bắt buộc phải làm điều đó. Có một
khoảng trống ở giữa, mà ta có thể đánh giá, liệu có phiền não nào đằng sau điều
này hay không, liệu mình có đang thúc đẩy bản thân để trở thành điều gì bất khả
(như luôn luôn hoàn hảo), liệu có một số nhu cầu về mặt thể chất để làm điều đó
hay không (như gãi chỗ bị ngứa), nó sẽ có lợi hay có hại? Vậy thì hãy đánh giá
bằng trí tuệ, rồi áp dụng tính tự chủ, để không thể hiện cảm giác này, nếu như
thấy không có lý do chính đáng để thực hiện những gì mình muốn làm hay nói, chỉ
là vì lý do loạn thần nào đó. Điều này đòi hỏi chánh niệm về cách mình hành động,
nói năng và suy nghĩ, nên phải tự quán xét nội tâm suốt ngày, và có tính tự chủ.
Mục tiêu là sử dụng
trí tuệ và không có hành vi bốc đồng càng nhiều càng tốt, với cảm xúc tích cực
đằng sau hành vi của mình, và càng ít mê lầm về bản thân càng tốt, cũng như đâu
là thực tế.
Thiền
- Hãy tĩnh tâm bằng
cách chú ý vào hơi thở.
- Cố gắng nhận diện
lề thói bốc đồng trong hành vi, lời nói và ý nghĩ.
- Hãy chọn một
trong ba điều này, và phân tích xem phiền não có mặt ở đàng sau nó hay không,
hay bám chấp vào điều gì bất khả – như không bao giờ lầm lỗi.
- Cố gắng nhận ra
khi bạn hành động một cách bốc đồng, thì sẽ gây ra một vài vấn đề đối với bản
thân mình, hay cũng tạo rắc rối và khó khăn cho người khác. Điều đó sẽ tạo ra cảm
giác đau khổ, hay hạnh phúc ngắn ngủi, bất toại nguyện.
- Hãy quyết tâm cố
gắng áp dụng trí tuệ, để đánh giá những gì mình muốn nói và làm, và như ngài Tịch
Thiên (Shantideva) đã khuyên, khi điều gì làm hại bản thân, hay chỉ củng cố cho
bản ngã của mình, thì hãy áp dụng tính tự chủ, và trơ trơ như khúc gỗ.
- Khi hành thiền
thì hãy quan sát khi nào bạn muốn gãi ngứa hay cử động chân, và khoảng thời
gian giữa lúc ý muốn này phát sinh và lúc bạn thật sự gãi hay thấy ngứa, và
cách bạn có thể quyết định có nên thực hiện những gì mình muốn làm hay không.
Hãy thấy rằng bạn có thể áp dụng tính tự chủ, và trơ trơ như khúc gỗ, khi quyết
định rằng lợi ích của việc không hành động sẽ to lớn hơn lợi ích của việc hành
động.
- Hãy quyết tâm về
hành vi cưỡng bách trong cuộc sống hàng ngày, rằng mình sẽ cố gắng có chánh niệm
hơn về khoảng không, giữa thời điểm bạn muốn làm điều gì và thời điểm bạn làm
điều đó, và khi lợi ích của việc không hành động lại lớn hơn lợi ích của việc
thực hiện nó, thì bạn sẽ cố gắng trơ trơ như khúc gỗ.
Tóm Tắt
Chúng ta đã thấy
hành vi bốc đồng sẽ hủy hoại bản thân, do phiền não thúc đẩy, tạo ra bất hạnh
và vấn đề. Và ngay cả khi mình hành động một cách cưỡng ép theo những cách tích
cực, có tính xây dựng, khi hành vi bị tâm bất an và những ý tưởng phi thực tế về
bản thân thúc đẩy, thì ta có thể có niềm vui ngắn ngủi, như sau khi hoàn thành
tốt một nhiệm vụ hay giúp ích cho ai, nhưng rồi lại cảm thấy mình phải tự chứng
minh điều này thêm một lần nữa.
Cần phải tĩnh
tâm và nắm bắt khoảng cách giữa những gì mình muốn làm, nói hay suy nghĩ và những
gì mình bắt buộc phải làm. Phải quán xét nội tâm, có chánh niệm và trí tuệ. Như
A Đề Sa (Atisha) đã viết trong Bồ Đề Bảo Xuyến (Bodhisattva
Garland of Gems) (28):
Hãy quán xét lời nói khi ở trong đám đông; hãy quán xét tâm mình
khi đơn độc.
Nhưng hãy cố gắng
làm việc này mà không tỏ ra quá cứng nhắc và máy móc, vì cứ luôn luôn phối kiểm
bản thân. Bạn có thể phản đối là nếu cứ làm như vậy, thì bạn không thể tự phát,
nhưng nếu tự phát có nghĩa là làm bất cứ điều gì phát sinh trong đầu, mà không
đánh giá lợi ích hay tính phù hợp của nó, thì nếu như em bé khóc lúc nửa đêm, nếu
như mình không muốn thức dậy để trông chừng em bé, thì sẽ không làm gì cả, hoặc
nếu muốn tét mông đứa bé để cho nó nín khóc, thì mình chỉ cần tét mông nó thôi. Vậy
thì nếu muốn đối phó với hành vi bốc đồng - vấn đề với nghiệp – thì phải thiền
quán như mình đã thực hiện, lặp đi lặp lại, để không trở nên cứng nhắc và khắt
khe, giống như một nam cảnh sát hay nữ cảnh sát đối với bản thân, mà có chánh
niệm về những gì mình muốn làm, để điều đó trở nên tự động và tự nhiên.