Luận Giải “Luyện Tâm Bát Đoạn” (tiếp theo)

Kệ Số 4: Thương Yêu Người Ác Tâm Như Kho Tàng Châu Báu

Mỗi khi gặp người ác tâm, bị ác hạnh và những vấn đề nghiêm trọng áp đảo, con nguyện thương yêu những người hiếm có này như tìm ra kho tàng châu báu.  

Nếu như gặp một người có tánh tình rất tàn nhẫn, thô lỗ, hiểm độc và khó chịu thì phản ứng thông thường của mình là tránh xa người đó. Trong những tình huống như vậy thì lòng quan tâm yêu thương đối với người khác có thể giảm thiểu. Thay vì để cho tình thương dành cho người khác yếu đi bằng cách nghĩ rằng đây là một người kinh khủng, thì phải xem họ như đối tượng đặc biệt của lòng từ bi, và thương yêu họ như thể mình đã gặp một kho tàng quý giá khó tìm.

Kệ Số 5: Chấp Nhận Thua Thiệt Cho Mình, Trao Tặng Chiến Thắng Cho Người

Khi người khác, vì lòng ganh tỵ, bạc đãi con bằng lời trách mắng, sỉ nhục và thậm tệ hơn nữa, nguyện nhận lấy thua thiệt và dành thắng lợi cho họ.

Nếu như có ai nhục mạ, hành hung hay chỉ trích mình, nói những điều như là mình không có đủ khả năng, không biết làm gì cả, thì có thể ta sẽ rất tức giận và tranh cãi về những điều họ đã nói. Phải cố gắng đừng phản ứng như vậy. Thay vì vậy thì phải chấp nhận những lời khắc nghiệt này bằng lòng khiêm tốn và khoan dung.

Dù phải khiêm tốn và chấp nhận lời cay nghiệt, nhưng đồng thời, cũng phải thực tế về những phẩm chất tốt đẹp của mình. Tuy nhiên, phải phân biệt giữa lòng tự tin vào khả năng của mình, và tâm tự hào. Phải tự tin đối với bất cứ phẩm chất và kỹ năng tốt đẹp nào mà mình có được, và sử dụng chúng một cách can đảm, mà không tự hào kiêu căng. Khiêm tốn không có nghĩa là cảm thấy hoàn toàn bất tài và bất lực. Lòng khiêm tốn được trưởng dưỡng như pháp đối trị lòng kiêu hãnh, nhưng phải sử dụng tối đa bất cứ phẩm chất tốt đẹp nào của mình.

Cách lý tưởng là phải có lòng can đảm và sức mạnh, mà không khoe khoang hay làm lớn chuyện về điều này. Rồi thì vào những lúc cần thiết, mình sẽ vươn lên đúng lúc và chiến đấu dũng cảm cho lẽ phải. Đó là cách hoàn hảo. Nếu như không có những phẩm chất tốt đẹp này mà lại đi khoa trương là mình tuyệt vời như thế nào, rồi đến khi cần thiết thì lại thu mình lại, thì ta chỉ là người trái ngược với loại người nói trên. Loại người đầu tiên rất can đảm, nhưng không tự hào; loại người thứ hai thì rất tự hào, nhưng lại không can đảm.

Đối với lời khuyên để chấp nhận thua thiệt cho bản thân và nhường chiến thắng cho tha nhân thì phải phân biệt hai loại tình huống. Nếu như một mặt thì mình bị ám ảnh vì phúc lợi của mình, và có động lực rất ích kỷ, thì phải chấp nhận thất bại và trao tặng chiến thắng cho người khác, ngay cả khi mạng sống của mình bị đe dọa. Nhưng nếu như ở mặt khác thì phúc lợi của người khác bị đe dọa, thì mình phải làm việc rất siêng năng và đấu tranh cho quyền lợi của họ, và không chấp nhận thua thiệt. Sau rốt thì một trong 46 bồ tát giới khinh là, trong tình huống mà người nào đang làm điều gì rất có hại, thì nên sử dụng biện pháp mạnh mẽ, hay bất cứ điều gì khác cần thiết, để ngăn chận hành vi của người đó ngay lập tức, nếu như tất cả những biện pháp êm thắm đều thất bại. Nói cách khác là nếu như không có hành động mạnh mẽ khi mình có khả năng làm như vậy, thì ta đã vi phạm giới nguyện đó.

Có vẻ như bồ tát giới này và vần kệ thứ năm ở đây nói rằng người ta phải chấp nhận thua thiệt và trao tặng chiến thắng cho người khác là điều mâu thuẫn; nhưng không phải vậy. Bồ tát giới đương đầu với tình huống mà phúc lợi của người khác là mối quan tâm hàng đầu của mình: nếu như người nào đang làm điều gì cực kỳ tai hại và nguy hiểm, thì việc không áp dụng biện pháp mạnh mẽ để ngăn chận điều đó là sai, nếu như cần phải làm như vậy.

Ngày nay, trong các xã hội có tinh thần rất cạnh tranh thì những hành vi phòng thủ mạnh mẽ hay tương tự như vậy thường là điều cần thiết. Tuy nhiên, động lực đối với những điều này không được là lòng ích kỷ, mà phải là lòng từ bi đối với người khác. Nếu như mình hành động bằng động lực đúng đắn như vậy để giúp người khác không tạo ác nghiệp thì hoàn toàn đúng.

Còn về cách đánh giá khi nào cần phải có hành động mạnh mẽ thì đó là việc phức tạp. Khi cân nhắc việc gánh lấy thua thiệt cho mình thì cần phải xem liệu việc trao tặng chiến thắng cho người khác sẽ mang lại lợi ích lâu dài cho họ, hay chỉ tạm thời thôi. Còn phải xem xét ảnh hưởng của việc chấp nhận thua thiệt cho mình, đối với năng lực hay khả năng giúp đỡ người khác trong tương lai. Cũng có thể là khi làm điều gì có hại cho người khác trong hiện tại thì ta sẽ tạo ra rất nhiều lực tích cực hay công đức, và điều đó sẽ giúp mình làm những việc tạo ra lợi lạc lớn hơn cho người khác về lâu về dài. Đây là một yếu tố khác mà mình phải suy xét.

Như ngài Tịch Thiên có nói trong Nhập Bồ Tát Hạnh (V 83-84):

Tôi sẽ tu hạnh bố thí ba la mật và những ba la mật khác, theo thứ tự ngày càng cao cả hơn. Chẳng bao giờ buông bỏ hạnh lớn hơn vì lợi ích của hạnh nhỏ hơn. Quan trọng nhất là suy xét lợi lạc của tha nhân.

Khi đã nhận thức điều này thì tôi sẽ luôn nỗ lực lợi tha. Đấng Bi Mẫn có viễn kiến đã cho phép để (một vị Bồ tát) như vậy thực hiện những điều bị cấm cản (đối với người khác).

Nói cách khác là phải khảo sát cả hai mặt thiển cận và sâu sắc, để xem lợi lạc của việc thực hiện một hành động thường bị cấm cản có vượt xa điều bất lợi hay không. Khi gặp những tình huống khó nói thì phải xét động lực của mình.

Trong Giáo Tập Yếu (Compendium of Trainings; Phạn ngữ: Shiksasamuccaya), ngài Tịch Thiên cũng nói tương tự như vậy, rằng lợi ích của một hành vi thường bị cấm cản mà được thực hiện với bồ đề tâm thì sẽ vượt xa ác nghiệp, khi nó được thực hiện mà không đi kèm với động lực này.

Tuy điều này cực kỳ quan trọng, nhưng đôi khi, có thể rất khó nhận ra ranh giới giữa những điều nên làm và những điều nên bỏ. Do đó, phải nghiên cứu các bản văn giải thích về những điều này. Những bản văn thấp hơn thì sẽ nói rằng một số hành vi bị cấm đoán; trong khi những bản văn cao hơn thì nói rằng những hành vi như vậy được cho phép. Càng hiểu biết nhiều về tất cả những điều này thì ta sẽ càng dễ quyết định hơn là mình phải làm gì trong bất cứ tình huống nào.

(còn tiếp)