Luận Giải “Luyện Tâm Bát Đoạn” (tiếp theo)

Kệ Số 6: Xem Người Vong Ơn Bội Nghĩa Như Thầy

Thậm chí, khi người mà con đã từng giúp đỡ và đặt nhiều kỳ vọng hãm hại con một cách hoàn toàn bất công, nguyện xem họ như vị thầy thiêng liêng.

Chúng ta thường mong đợi những người mà mình đã giúp đỡ rất nhiều sẽ tỏ lòng biết ơn với mình; và nếu như họ vong ơn bội nghĩa, thì mình sẽ nổi giận với họ. Trong những tình huống như vậy thì không nên buồn bực, mà thay vì vậy, hãy tu hạnh nhẫn. Hơn nữa, cần phải xem những người như vậy như thầy, thử lòng nhẫn nhục của mình, vì vậy, hãy kính trọng họ. Vần kệ này tóm tắt tất cả những lời dạy về hạnh nhẫn trong tác phẩm Nhập Bồ Tát Hạnh của ngài Tịch Thiên.

Có nhiều phương pháp để trưởng dưỡng hạnh nhẫn. Kiến thức và niềm tin vào luật nhân quả sẽ tạo ra hạnh nhẫn. Ta sẽ nhận ra rằng, “Nỗi khổ này mà tôi đang trải qua hoàn toàn là lỗi của mình, là kết quả của những hành vi mà chính mình đã tạo tác trong quá khứ. Vì không thể trốn tránh việc gánh lấy nghiệp đã trổ, nên mình phải chịu đựng nó. Tuy nhiên, nếu muốn tránh khổ trong tương lai thì mình có thể rèn luyện thái độ tích cực, chẳng hạn như hạnh nhẫn. Nếu như mình cáu kỉnh hay tức giận vì nỗi khổ này thì chỉ tạo ra ác nghiệp, đó là nhân tạo ra bất hạnh trong tương lai. Đây là một cách để tu hạnh nhẫn.

Một điều khác mà ta có thể làm là thiền quán về bản chất khổ đau của thân thể: “Thân tâm này là nền tảng cho tất cả các loại khổ. Đó là điều tự nhiên, và không có nghĩa là nỗi khổ sẽ bất ngờ phát sinh từ thân tâm.”. Cách nhận thức này rất hữu ích cho việc phát triển hạnh nhẫn.

Ta cũng có thể nhớ lại những điều ngài Tịch Thiên đã nói trong Nhập Bồ Tát Hạnh (VI 10): Nếu có thể khắc phục vấn đề thì tại sao phải lo âu về điều đó? Và nếu như không thể làm gì để khắc phục vấn đề, thì lo lắng có ích lợi gì?

Vậy thì nếu như có cách khắc phục khổ đau, hay cơ hội để làm như vậy thì không cần phải lo lắng hay buồn rầu. Nếu hoàn toàn không thể làm gì để thay đổi vấn đề thì lo lắng và buồn bã cũng không giúp ích được gì. Điều này là rất đơn giản và rất rõ ràng.

Một điều khác mình có thể làm là tư duy về những bất lợi của việc tức giận và lợi điểm của việc tu hạnh nhẫn. Chúng ta là con người, vậy thì một trong những phẩm chất tốt hơn của mình là khả năng suy nghĩ và phán đoán. Nếu như mất kiên nhẫn và tức giận thì mình sẽ mất khả năng phán đoán đúng đắn, nên sẽ mất đi một trong những công cụ mạnh nhất để giải quyết vấn đề, đó là trí tuệ của con người. Đây là điều mà thú vật không có. Nếu như mất kiên nhẫn và cáu kỉnh thì mình đang làm hư công cụ quý giá này. Rồi thì phải nhớ rằng tốt hơn hết là có lòng can đảm và quyết tâm, và đối mặt với khổ đau bằng lòng kiên nhẫn.

Kệ Số 7: Nhận Khổ Và Cho Vui

Tựu trung, nguyện hiến dâng trực tiếp và gián tiếp hạnh phúc và lợi lạc cho tất cả những bà mẹ, và nguyện âm thầm nhận lấy mọi rắc rối và tai họa của họ.

Điều này đề cập đến việc thực hành nhận lấy mọi khổ đau của người khác, và trao cho họ tất cả hạnh phúc của mình (tonglen), được thúc đẩy bằng lòng từ bi mạnh mẽ.

Bản thân ta muốn hạnh phúc và không muốn khổ, và có thể thấy tất cả những chúng sinh khác cũng đều muốn như vậy. Ta cũng có thể thấy chúng sanh bị choáng ngợp vì đau khổ, nhưng không biết cách làm sao để thoát khổ. Dựa vào đó, ta sẽ nảy sinh ra ý định nhận lấy mọi khổ đau cùng ác nghiệp của họ, và cầu cho nó trổ trên mình ta ngay lập tức. Tương tự như vậy, rõ ràng là những chúng sanh khác thiếu hạnh phúc mà họ đang tìm kiếm, và không biết cách làm thế nào để tìm ra nó. Do đó, ta sẽ trao tặng cho họ mọi niềm hạnh phúc của mình - thân thể, sự giàu sang và thiện nghiệp của mình – mà không keo kiệt chút nào, và cầu nguyện cho những điều này trổ trên mình họ ngay lập tức.

Tất nhiên, có rất ít cơ hội là ta có thể thật sự nhận được nỗi khổ của người khác, và cho họ hạnh phúc của mình. Khi sự hoán chuyển như vậy giữa các chúng sanh xảy ra, thì đó là kết quả của mối tương quan duyên nghiệp rất mạnh mẽ trong quá khứ giữa hai bên. Tuy nhiên, pháp thiền này là một phương tiện rất mạnh mẽ để xây dựng lòng can đảm, nên nó là một pháp tu vô cùng lợi lạc.

Trong Luyện Tâm Thất Điểm (Seven Point Mind Training), Geshe Chekawa nói rằng, “Hãy hành trì cả hai việc luân phiên cho và nhận, nương theo hơi thở.”. Và ở đây, Langri Tangpa nói rằng điều này cần được thực hiện một cách bí mật. Ngài Tịch Thiên cũng nói như vậy, trong Nhập Bồ Tát Hạnh (VIII 120):

Do đó, bất cứ ai muốn tu tập quy y một cách nhanh chóng cho tự thân và tha nhân thì phải tu tập mật pháp hoán chuyển ngã tha thiêng liêng nhất.

Việc tu tập này được gọi là “bí mật”, hay “ẩn mật”, vì nó không phù hợp với tâm thức của chư Bồ tát sơ cơ, vì đó là điều chỉ dành cho một vài hành giả chọn lọc mà thôi.

Ở những phần khác trong Nhập Bồ Tát Hạnh (VIII 126cd) thì ngài Tịch Thiên nói rằng: “Khi làm khổ tự thân vì mục tiêu của người khác, tôi sẽ thành tựu tất cả vinh quang.”. Tuy nhiên, trong Bảo Hành Vương Chánh Luận (11) thì ngài Long Thọ nói rằng “(Hành trì) Phật pháp không chỉ thông qua việc hành hạ thân xác.”. Những điều này không mâu thuẫn. Khi Tịch Thiên nói rằng cần phải đau đớn hay làm hại chính mình, thì điều này không có nghĩa là phải tự đánh vào đầu mình, hay làm điều gì tương tự như vậy. Ý của ngài Tịch Thiên là khi những tư tưởng ái ngã mạnh mẽ phát sinh thì ta phải đấu tranh rất mạnh mẽ với chính mình, và sử dụng những pháp đối trị mạnh mẽ để điều phục chúng. Nói cách khác là phải làm hại tâm ái ngã của mình.

Phải phân biệt rõ ràng giữa cái “tôi” hoàn toàn bị ám ảnh vì phúc lợi của chính mình, và cái “tôi” sẽ đạt được giác ngộ. Có một sự khác biệt lớn. Ngoài ra, cần phải xem vần kệ này của Tịch Thiên trong bối cảnh của những vần kệ đi trước, theo ngữ cảnh của nó.

Có rất nhiều cách khác nhau để bàn luận về cái “tôi”: có tâm chấp thủ về một cái “tôi” thật sự hiện hữu; có tâm ái ngã về một cái “tôi”; có một cái “tôi” mà mình sử dụng, khi nhìn vào sự việc từ quan điểm của người khác; và vân vân. Cần phải xem việc thảo luận về bản ngã, cái “tôi”, trong những bối cảnh khác nhau.

Nếu như nó thật sự làm lợi lạc cho người khác, nếu nó làm lợi ích cho chỉ một chúng sanh thôi, thì ta cũng nên tự mình gánh chịu nỗi khổ của ba cõi trong luân hồi, hoặc đọa vào một trong những tầng địa ngục, và phải có lòng can đảm để thực hiện điều này. Để đạt được giác ngộ vì lợi lạc của tất cả chúng sanh thì mình phải hoan hỷ và sẵn sàng trải qua vô lượng a tăng kỳ kiếp trong địa ngục Vô Gián, là địa ngục thấp nhất. Đây là ý nghĩa của câu 'bằng cách gánh lấy những điều hãm hại người khác cho mình'.

Vấn đề là có lòng can đảm để sẵn sàng đi đến một trong những tầng địa ngục; điều đó không có nghĩa là mình phải thật sự đến đó. Khi Kadampa Geshe Chekawa sắp viên tịch thì đột nhiên ngài gọi các đệ tử và bảo họ chuẩn bị các lễ vật, nghi lễ cầu nguyện đặc biệt cho ngài, bởi vì pháp tu của ngài không thành công. Các đệ tử rất buồn, vì nghĩ rằng điều gì khủng khiếp sắp xảy ra. Tuy nhiên, ngài Geshe giải thích rằng tuy suốt đời, ngài đã cầu nguyện để được sinh ra trong địa ngục vì lợi lạc của chúng sanh, nhưng giờ đây, ngài đã nhận được một linh kiến thanh tịnh về những điều sẽ xảy ra. Ngài sẽ được tái sinh trong một tịnh độ, thay vì địa ngục, và đó là lý do mà ngài buồn rầu.

Cũng như vậy, nếu như có ước nguyện mạnh mẽ và chân thành để được tái sinh trong những cõi tồi tệ hơn vì lợi lạc của tha nhân, thì mình sẽ tích tập vô lượng công đức, tạo ra kết quả ngược lại. Đó là lý do tại sao tôi luôn nói, nếu như phải ích kỷ thì nên ích kỷ một cách khôn ngoan. Lòng ích kỷ hẹp hòi chỉ khiến mình đi xuống; trong khi lòng ích kỷ khôn ngoan lại đưa mình đến Phật quả. Đó thật sự là điều khôn ngoan!

Chẳng may là điều trước tiên mà mình thường làm là sinh tâm luyến ái với Phật quả. Từ kinh điển thì ta sẽ hiểu rằng nếu muốn đạt được Phật quả thì cần có bồ đề tâm, và nếu không có bồ đề tâm thì không thể giác ngộ. Vì vậy nên mình sẽ miễn cưỡng nghĩ rằng, “Mình muốn đạt Phật quả; nên phải tu tập bồ đề tâm.”. Thật ra, chúng ta không quá quan tâm đến bồ đề tâm như cách mình quan tâm đến Phật quả. Điều này hoàn toàn sai. Nên làm ngược lại, quên đi động lực ích kỷ và nghĩ cách làm thế nào để giúp đỡ người khác.

Nếu như thật sự bị đọa vào địa ngục thì ta không thể giúp đỡ người khác, cũng như bản thân mình. Làm sao mình có thể giúp ai? Ta sẽ không chỉ giúp đỡ chúng sanh bằng cách cho họ những thứ bằng vật chất, hay thực hiện phép mầu, mà là thuyết Pháp cho họ. Tuy nhiên, trước tiên, mình phải có đủ điều kiện để thuyết Pháp. Hiện nay thì mình không thể giải thích toàn bộ đường tu, tất cả các pháp tu và kinh nghiệm mà một người cần phải trải qua, từ giai đoạn đầu cho đến giai đoạn cuối, đó là giác ngộ. Có lẽ ta có thể giải thích một vài giai đoạn đầu, bằng kinh nghiệm của bản thân, nhưng không có gì nhiều hơn nữa. Để có thể giúp đỡ người khác một cách sâu rộng nhất, bằng cách dẫn dắt họ trên suốt đường tu đến giác ngộ thì trước tiên, chính mình phải đạt giác ngộ. Đây là lý do thích hợp đối với cảm giác là mình phải tu tập bồ đề tâm. Điều này hoàn toàn khác với cách tiếp cận vị kỷ thông thường hơn, với lòng ích kỷ chỉ quan tâm đến giác ngộ cho riêng mình, mà ta sẽ nghĩ đến tha nhân và hiến dâng lòng mình cho họ với bồ đề tâm, chỉ vì mình cảm thấy bắt buộc phải làm như vậy. Cách suy nghĩ như vậy là hoàn toàn sai lầm, là điều dối trá....

(còn tiếp)